Braziliaanse president wil Amazone met leger verdedigen, noemt leed inheemse bevolking onder Bolsonaro ‘genocide’

Honderden Yanomami kwamen de afgelopen jaren om; van honger, door met kwik vervuild water en door virussen die de mijnbouwers binnenbrachten in het regenwoud van de noordelijke provincie Roraima, aan de grens met Venezuela. In lokale media getuigen foto’s van graatmagere kinderen en van door honger apathische baby’s van een tot voor kort stille ramp.

Om de Yanomami te redden wil de in januari aangetreden linkse regering de naar schatting 20 duizend goudzoekers met geweld uit het leefgebied van de grootste inheemse gemeenschap van Brazilië zetten. Maar volgens de president zijn mijnbouwers niet de hoofdschuldigen aan het lot van de Yanomami. Dat is volgens Lula zijn radicaal rechtse voorganger Jair Bolsonaro.

Misdaad met voorbedachten rade

De naar de Verenigde Staten uitgeweken ex-regeringsleider moedigde tijdens zijn presidentschap de illegale economische exploitatie van de Amazone aan. Tegelijkertijd verwaarloosde Bolsonaro bewust de inheemse bevolking van zijn land, waarvan een deel toch al onder precaire omstandigheden leefde. Dat gold zeker voor de ongeveer 28 duizend Yanomami in het onrustige grensgebied met Venezuela, waar de Braziliaanse overheid nauwelijks vertegenwoordigd is.

De omvang van het leed onder de Yanomami kwam in de maand na het aftreden van Bolsonaro druppelsgewijs aan het licht, door speurwerk van lokale ngo's en journalisten, onder andere van de in de Amazone gevestigde activistische nieuwswebsite Sumaúma, opgericht door de Brit Jonathan Watts, klimaatspecialist van The Guardian.

Journalisten van Sumaúma wisten de hand te leggen op cijfers die door de regering van Bolsonaro nooit naar buiten zijn gebracht. Daaruit blijkt dat er in de vier jaar dat Bolsonaro aan de macht was 570 Yanomami van 5 jaar en jonger zijn overleden aan ‘vermijdbare oorzaken’ zoals diarree, longontsteking en malaria. Dat is een toename van 30 procent ten opzichte van de 4 jaar daarvoor.

‘Wat ik in Roraima zag is meer dan een humanitaire crisis, het is genocide’, twitterde Lula twee weken geleden bij een bezoek aan het overvolle ziekenhuis in de provinciehoofdstad Boa Vista. ‘Het is een misdaad met voorbedachten rade.’ Hij liet de medische noodtoestand uitroepen in het gebied en de Braziliaanse luchtmacht bouwde een veldhospitaal met zevenhonderd bedden. In totaal krijgen nu zo’n duizend Yanomami medische hulp in Boa Vista.

Hollywoodachtige taferelen

En binnenkort begint er dus een militaire operatie in het gebied genaamd ‘Yanomami Shield 23’ met een taskforce die de mijnwerkers op het land, in de lucht en vanaf boten in de door de Amazone kronkelende rivieren zal verjagen. Woensdag vlogen de eerste helikopters over het gebied, om het luchtruim af te sluiten.

Wanneer de operatie precies begint wil minister van Defensie José Múcio niet van tevoren bekendmaken, om te voorkomen dat de mijnbouwers voorzorgsmaatregelen treffen. In een interview met een Braziliaanse televisiezender toonde de minister al wel een groot arsenaal aan spierballentaal ‘We zullen ze te lijf gaan, we willen dit kwaad uitroeien.’

Volgens Jonathan Watts, Amazonekenner van The Guardian, zou de strijd tegen de mijnbouwers best eens kunnen uitmonden in ‘Hollywoodachtige taferelen’. In de Bolsonarojaren hebben illegale exploitanten van het regenwoud zich vaak verenigd met criminele bendes die over helikopters, vliegtuigen en zware wapens beschikken.

Lula's regering lijkt het behoud van het grootste regenwoud ter wereld tot politiek speerpunt te hebben verheven. In de eerste plaats omwille van de inheemse bewoners, het klimaat en de biodiversiteit. Het is ook voor het eerst dat de functie van minister voor Inheemse Volkeren wordt bekleed door een vertegenwoordiger van een inheems volk: Sônia Guajajara. En ook de leiding van de federale organisatie die opkomt voor de rechten van inheemse volkeren, is voor het eerst in handen van een inheems persoon: Joênia Wapichana. Beide vrouwen beloofden zich in strijdbare bewoordingen sterk te maken voor het verbeteren van de levensomstandigheden van de Yanomami.

Voor Lula is het ‘redden’ van de Amazone bovendien een goede manier om internationaal weer wat vrienden te maken, na het diplomatieke isolement waarin Brazilië onder Bolsonaro terecht was gekomen. Afgelopen week ontving Lula de Duitse bondskanselier Olaf Scholz, die namens Duitsland 200 miljoen euro doneerde om het regenwoud en de inheemse bewoners te beschermen.